اسناد قراردادی فیدیک | انواع موافقت‌نامه‌ها و قراردادهای فیدیک کدام است؟

اسناد قراردادی فیدیک شامل ۴ فقره موافقت نامه و ۸ فقره اسناد قراردادی پیمانکاری است. موافقت‌نامه‌ها روابط فی مابین مشاور و کارفرما و قراردادها مرتبط با پیمانکار را تعیین می نماید. با مشاوره مدیریت همراه باشید.

اسناد قراردادی فیدیک | موافقت‌نامه‌ها و قراردادهای فیدیک
نویسنده:جواد حداد، حمید حسین‌زاده

 

این مقاله کجا چاپ شده است؟

قرادادهای همسان پیمانکاری، مشاوره، سرمایه‌گذاری | انتشارات دادگستر

 

معروف‌ترین و متداول‌ترین نشریات فیدیک، کتب قراردادی فیدیک می‌باشند. این نشریات، توسّط مهندس مشاور (شخص ثالث) تهیّه شده و به‌صورت شفاف و پیوسته، دارای مفاد اساسی و جامع، با تعاریف مستدل، تشریحی و دارای ساختاری استوار، منصفانه و مبتنی بر تخصیص بهینۀ ریسک به طرفین قرارداد، پوشش دهنده اغلب الزامات‌اند که، مورد پذیرش جهانی نیز، قرار گرفته‌اند.

اسناد استاندارد قراردادی فیدیک به دو گروه موافقت‌نامه‌ها و قراردادها، تقسیم می‌شوند:

 

موافقت‌نامه‌های فیدیک

 

۱-۱- نمونه موافقت‌نامه خدمات مشاور/ کارفرما¹CLIENT/CONSULTANT MODEL SERVICES AGREEMENT 5TH ED (2017 WHITE BOOK)(کتاب سفید فیدیک²نشر به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، چینی، مجاری، ژاپنی، لهستانی، روسی، اسپانیولی و ترکی.

۲-۱- نمونه موافقت‌نامۀ دستِ‌دوّم خدمات مشاور³FIDIC Sub-consultancy Model Service Agreement, 2012

۳-۱- نمونه موافقت‌نامه مشارکت مشاوران⁴MODEL JOINT VENTURE (CONSORTIUM) AGREEMENT 2ND EDITION (2017)

۴-۱- نمونه موافقت‌نامه نمایندگی مشاوران ⁵MODEL REPRESENTATIVE AGREEMENT 1ST EDITION (2013)

قراردادهای فیدیک
این گروه، شامل ۸ سند قراردادی پیمانکاری به قرار زیر می‌باشد:

۱-۲- قرارداد پروژه‌های کوچک پیمانکاری⁶FIDIC Short Form of Contract (FIDIC Green Book), 1999  (کتاب سبز فیدیک⁷نشر به زبان‌های انگلیسی، چینی، مجاری، روسی و ویتنامی.)

۲-۲- قرارداد پروژه‌های پیمانکاری احداث⁸FIDIC Conditions of Contract for Construction (FIDIC Red Book), 1999  ^{و 9}در حقیقت، مطابق آنچه در «بند ط» از «ماده ۲» آئین‌نامۀ تضمین معاملات دولتی (مصوّب ۱۳۹۴) نیز، به آن اشاره شده است، «خدمات احداث ممکن است همراه با تعهد مصالح مورد نیاز برای احداث بوده یا نباشد»؛ به عبارتی احداث، اعمّ است از تهیه و اجرای توأمان و یا اجرای تنها؛ در فرض اول، اصطلاح Build و در فرض دوم اصطلاح Construction اطّراد دارد. چنان‌که، اصطلاح اخیر، در فرهنگ واژگان نظام فنی و اجرایی کشور (منتشره به سال ۱۳۸۳ از سوی سازمان برنامه و بودجه) در همین معنا، ثبت و ضبط شده است؛ «واژه ۱۲۱۰۰۳: عملیات اجرایی – ساخت: شامل تأمین امکانات ضروری اولیه و تحقق کارهای سیویل و سازه، نصب تجهیزات و ماشین‌آلات و ابزار، لوله و اتصالات، برق و ابزار دقیق، رنگ‌آمیزی و عایق‌بندی در محلّ اجرا.» که، به وضوح مشاهده می‌شود، تأمین مصالح و تجهیزات در تعهد پیمانکار نمی‌باشد. (کتاب قرمز فیدیک¹⁰نشر زبان‌های انگلیسی، عربی، چینی، ژاپنی، لیتوانیایی، لهستانی، روسی، اسپانیولی و آلمانی.)

 

۳-۲- قرارداد دستِ‌دوّم پروژه‌های پیمانکاری احداث¹¹FIDIC Conditions of Sub-contract for Construction, 2011 

۴-۲- نمونه قرارداد پیمانکاری طرح و ساخت¹²FIDIC Conditions of Contract for Plant & Design-Build (FIDIC Yellow Book), 1999 (کتاب زرد فیدیک¹³ نشر به زبان‌های انگلیسی، چینی، ژاپنی، لیتوانیایی، مجاری، لهستانی، روسی و اسپانیولی.)

 

۵-۲- نمونه قرارداد طراحی، ساخت، بهره‌برداری¹⁴FIDIC Conditions of Contract for Design-Build-Operate Projects (FIDIC Gold Book), 2008  (کتاب طلایی فیدیک¹⁵نسخه اصلی و قابل استناد کتاب طلایی فیدیک به زبان انگلیسی است و همچنین به زبان‌های عربی، مجاری، مغولی، صربی، رومانیایی نیز ترجمه شده است.)

 

۶-۲- نمونه قرارداد مهندسی،تدارکات، اجراء¹⁶FIDIC Conditions of Contract for EPC/Turnkey Projects (FIDIC Silver Book), 1999  (کتاب نقره‌ای¹⁷نشر به زبان‌های انگلیسی، عربی، چینی، لهستانی، روسی و اسپانیولی.)

 

۷-۲- نمونه قرارداد کارهای پیمانکاری لایروبی و احیاء زمین¹⁸ FIDIC Form of Contract for Dredging & Reclamation Works (FIDIC Blue-Green  Book), 2006  (کتاب سبز آبی فیدیک¹⁹نسخه اصلی و قابل استناد کتاب سبز- آبی فیدیک به زبان انگلیسی است و تا به حال به زبان دیگری ترجمه نشده است.)

۸-۲- قرارداد پیمانکاری احداث برای بانک‌های توسعه‌ای²⁰ FIDIC Conditions of Contract for Construction MDB Harmonized Edition (FIDIC Pink Book), 2010  (کتاب صورتی فیدیک²¹ نسخه اصلی و قابل استناد کتاب صورتی فیدیک به زبان انگلیسی است و همچنین به زبان‌های اسپانیولی، پرتغالی، عربی، صربی، و اندونزیایی نیز ترجمه شده است.)

سایر اسناد

-رویه‌ها

این اسناد، شامل:

• رویه ارزیابی هزینه²²FIDIC Cost Analysis Procedures،
• نمونه پیش‌ارزیابی استاندارد²³FIDIC Standard Prequalification Form،
• رویه فیدیک برای برگزاری مناقصه²⁴FIDIC Tendering Procedure،

می‌باشد.²⁵ نشر به زبان‌های انگلیسی، چینی، لیتوانیایی، روسی و ترکی.

-بروشورها

این اسناد، شامل روش‌های حلّ و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات در قراردادهای ساخت و ساز، مهندسی برای آینده، انتخاب مهندس مشاور بر اساس کیفیت، انتقال تکنولوژی، ظرفیت‌سازی در مهندسی مشاور و قوانین اتاق بازرگانی بین‌المللی در حلِّ مسالمت‌آمیز اختلافات، می‌باشد.

نهاد تدوین اسناد قراردادی

کمیته قراردادهای فیدیک که، مسئولیت تهیه، تنظیم و همچنین بازبینی اسناد قراردادی فیدیک را، به عهده‌دارد، شامل دو عضو نماینده از هیأت‌رئیسه فیدیک، ۶ عضو اصلی و ۵ مشاور ویژه است. اعضای این کمیته، در خصوص ایجاد یا بازبینی شروط قراردادها، به هیأت‌رئیسه فیدیک پیشنهاداتی ارائه می‌دهند.

این کمیته همچنین، در تشکیل کارگروه‌های²⁶Task Groups تخصصی که، در تهیه و تنظیم بازبینی‌های قراردادی به آنها کمک می‌کنند، به دبیرخانۀ فیدیک یاری می‌رساند. برخی از کارگروه‌های کمکی که، در حال حاضر تحت نظر کمیته قراردادها فعالیت می‌کنند، به قرار زیر هستند:

 

۱- کارگروه نمونه قرارداد طراحی/ساخت/بهره‌برداری و کتاب راهنمای آن²⁷Task Group on DBO Form of Contract and Guide

 

۲- کارگروه راهنمای رویه‌های قراردادی²⁸ Task Group on Procurement Procedures Guide

۳- کارگروه موافقت‌نامه‌های مشاوره²⁹Task Group on Consultancy Agreements

۴- کارگروه به‌روزرسانی نمونه قراردادهای پیمانکاری (رنگین‌کمان قراردادهای فیدیک)³⁰Task Group on Update of 1999 Suite

 

۵- کارگروه به‌روزرسانی نمونه قرارداد پیمانکاری لایروبی و احیاء زمین (با همکاری انجمن بین‌المللی شرکت‌های لایروبی)³¹Task Group on Update of Dredging & Reclamation Works Form of Contract (with IADC)

 

۶- کارگروه بازبینی کتاب قرارداد پیمانکاری کارهای کوچک (کتاب سبز فیدیک)³² Task Group on Update of Short Form of Contract

 

۷- کارگروه به‌روزرسانی نمونه قراردادهای دستِ‌دوّم کتاب‌های نقره‌ای و زرد فیدیک³³Task Group on YB/SB Subcontract Forms

 

۸- کارگروه تهیه نمونه قرارداد ساخت تونل (با همکاری انجمن بین‌المللی تونل)³⁴Task Group on Tunneling Contract (with ITA)

 

۹- کارگروه فهرست معانی واژگان تخصصی قراردادهای فیدیک³⁵ Task Group on Glossary of Terms.

 

شایان ذکر است، علاوه بر این، کمیته قراردادها در پاسخگویی به سوالات و درخواست‌های قراردادی، به دبیرخانه فیدیک یاری می‌رساند؛ در صورت وجود ابهام و یا سوال مرتبط با نمونه‌های قراردادی فیدیک، می‌توان سوال مدنظر را، برای دبیرخانۀ فیدیک ارسال نمود؛ دبیرخانه، با رفت و برگشت و استفساریه، از کمیتۀ قراردادها، به سوالات پیش‌گفته پاسخ داده و رفع ابهام می‌نماید. لذا، مرجع ذی‌صلاح برای پاسخگویی به سوالات کاربران قراردادهای فیدیک، کمیتۀ قراردادهاست.

طبقه‌بندی اسناد قراردادی

تاریخچه

اسناد قراردادی فیدیک بیش از ۵۰ سال است که، به‌عنوان استاندارد بین‌المللی در صنعت و احداث مورد استفاده در پروژه‌ها می‌باشند. این اسناد قراردادی به طور وسیعی در نظامات حقوقی در گونه‌های متعدِّد پروژه‌ها شناخته شده و مورد استفاده می‌باشند.

 

 

کلید توفیق این نمونه‌ها به‌عنوان استانداردهای قراردادی در رویکرد صحیح آنها به مقولات ریسک، مسئولیت طرفین قرارداد و همچنین تخصیص و مدیریت این ریسک‌ها می‌باشد. اصل بنیادین در قراردادهای فیدیک، بهره‌گیری از موارد تجربه‌شده در هزاران پروژه عمرانی و صنعتی سراسر جهان، در «شرایط عمومی» این اسناد قراردادی است.

 

در کلّیه اسناد قراردادی فیدیک، پس از درج شرایط عمومی، شرایط خصوصی آورده می‌شود.³⁶در نمونه قراردادهای فیدیک (با رویکرد ارشادی)، برخلاف نمونه قراردادهای سازمان برنامه و بودجۀ کشور (با رویکرد الحاقی)، شرایط خصوصی (PCC)، در اولویت بالاتری نسبت به شرایط عمومی (GCC) قرار دارد؛ ر.ک. FIDIC Contracts Guide, 2000 همچنین، پس از شرایط خصوصی، راهنمای تهیه شرایط خصوصی، درج و در این بخش مفاد ویژه‌ای که، ممکن است برای یک پروژه خاص لازم باشد، آورده شده است. فاصله گرفتن از اصول این راهنما، در تهیه شرایط خصوصی، ریسک غیر متوازن‌شدن شرایط عمومی قرارداد را، در پی داشته و اجرای موفق پروژه را، به مخاطره می‌اندازد.

1. نقش و اختیارات مهندس مشاور یا نماینده کارفرما در مواردی چون نظارت و یا بازرسی کارها، صدور گواهی‌ها، ارزش‌گذاری تغییرات، ارزیابی و پاسخ به ادعاهای زمانی و هزینه‌ای، نظارت بر برنامۀ کاری پیمانکار.
2. مسئولیت اشتباهات در نقشه‌ها و یا مشخصات فنی و یا الزامات کارفرما.
3. مسئولیت اثبات دسترسی «به کارگاه» و «در کارگاه».
4. مسئولیت اخذ مجوزها و مصوبات.
5. مسئولیت شرایط فیزیکی غیرقابل‌پیش‌بینی. شرایط کارگری.
6. تاخیرات به وجود آمده ناشی از قصور قابل انتساب به دولت.
7. مسئولیت نواقص کار و فرآیند‌های حلّ و فصل اختلافات

 

اسناد قدیمی فیدیک (اسناد پیش از ۱۹۹۹)

همانطورکه اشاره شد، اسناد قراردادی فیدیک به دو مجموعه مستقل، موافقت‌نامه‌های خدمات مهندسی مشاور³⁸Model Agreements و قراردادهای پیمانکاری³⁹Model Contracts، تقسیم می‌شوند. از آنجائی‌که، تأکید این نوشتار در نسخۀ نخستین، بیشتر بر اسناد قراردادی در حوزۀ پیمانکاری است، لذا در ادامه صرفاً به تشریح نمونه‌های مذکور پرداخته‌ایم.

کتب قرمز و زرد فیدیک

یکی از موارد جالب در پروژه‌های ساختمانی آن است که، تقریباً هر پروژه ساختمانی منحصر به فرد می‌باشد. از این‌رو نمی‌توان دو پروژه کاملاً مشابه پیدا کرد و همچنین نمی‌توان فرم یکسانی از قراردادهای عمرانی، مکانیکی و برقی به وجود آورد و در کلّیه پروژه‌های این‌چنینی از آنها استفاده نمود.

در عوض می‌توان از طریق مدیریت دانش و با استفاده از موارد تجربه‌شده در پروژه‌های مشابه، روند و خط‌ِّ‌ مشی‌های اصلی این پروژه‌های موفق گذشته را، پیاده کرده و نهایتاً استانداردهای مناسبی تهیه نمود. نشریاتی که، در سیستم سنتی به کار برده می‌شد، بطور عمومی کتاب قرمز و کتاب زرد نام گرفته و عنوان اصلی این کتاب‌ها به شرح ذیل بودند:

1. شروط قرارداد برای کارهای ساخت و ساز عمرانی⁴⁰FIDIC Old Red Book, 1987
2. شروط قرارداد برای کارهای الکتریکی و مکانیکی شامل نصب در کارگاه⁴¹FIDIC Old Yellow Book, 1987

کتاب قرمز قدیم فیدیک

کتاب قرمز فیدیک، برای نخستین بار در سال ۱۹۵۷ میلادی، ویرایش و منتشر شد. این کتاب بر اساس استاندارد داخلی ساخت و ساز در کشور انگلستان تهیه شده و در نتیجه کلّیه نکات حقوقی لحاظ شده بر مبنای حقوق عرفی⁴²Common Lawبود. تا به حال، این کتاب چندین بار تجدید چاپ و بازنگری شده و با اصلاحاتی در سال‌های ۱۹۶۹، ۱۹۷۳، ۱۹۷۷، ۱۹۸۷، ۱۹۸۸، ۱۹۹۲ و ۱۹۹۶ به چاپ رسیده است⁴³The FIDIC Forms of Contract, 3rd Edition ,Nael G. Bunni,Pages 6-14.

 

 

کتاب قرمز برای کارهای ساخت و ساز عمرانی، مانند احداث راه، بناهای آبی و پروژه‌های‌های زهکشی، پل، سد، تونل و ساخت کلّیه سازه‌ها در محل کارگاه است و در آنها، طراحی و مهندسی، توسّط کارفرما و یا مهندس مشاور وی انجام می‌شود.

کتاب زرد قدیم فیدیک

خیلی زود مشخص شد که، این نوع قراردادها به واسطه محدودیتی که در محل اجرای پروژه دارند، برای پروژه‌هائی که، قسمت‌هایی از آنها در خارج از محل پروژه ساخته می‌شوند، کاربرد نخواهند داشت.⁴⁴ در واقع، کتاب قرمز قدیم، مناسب استفاده و بهره‌گیری در پروژه‌های غیرمتمرکز، نبود.این ضعف، کمیته قراردادهای فیدیک را، بر آن داشت تا اوّلین نسخه کتاب زرد را، با عنوان کارهای الکتریکی و مکانیکی در سال ۱۹۶۳ میلادی، تدوین نماید. از این جهت در کتاب زرد، بر روی مراحل آزمایش، تست‌ها و تضمین‌ها تاکید بیشتری شده و شرایط آن، برای ماشین‌آلاتِ ساخته‌شده، مانند توربین‌ها، ژنراتورها و ابزارآلات مبدِّل مناسب بود.

وجوه اشتراک کتب قرمز و زرد

کتاب‌های قرمز و زرد از دو بخش تشکیل شده‌اند که، در بخش اوّل شرایط عمومی قرارداد و در بخش دوّم شرایط خصوصی مرتبط با الزامات در یک پروژه خاص، مورد استفاده قرار گرفتند.

فیدیک الزام می‌کند، بخش اوّل بدون هیچگونه تغییری، بایستی در قرارداد باقی بماند؛ ولی کلّیه اصلاحات، تغییرات و اضافات در بخش دوّم صورت پذیرد. با تغییر ندادن بخش اوّل، مواد استاندارد قراردادی شناخته شده و انجام کلّیه اصلاحات، تغییرات و اضافات باید در بخش دوّم معمول گردد.

شرایط قراردادی فیدیک به‌عنوان شرایطی منصفانه و متعادل از نقطه نظر مسئولیت و ریسک متوجه طرفین قرارداد، هم از جانب کارفرما و هم از طرف پیمانکار است.

نکته اساسی آن است که، ریسک به طرفی اختصاص داده می‌شود که، توانمندی بهتری در مهار و کنترل آن دارد.

بنابراین هر دو کتاب قرمز و زرد مواد قراردادی‌ای دارند که، جبران و یا تمدید مدت زمان پروژه را در بر می‌گیرند. (به‌عنوان مثال، تحویل دیرهنگام نقشه‌ها و یا موانع غیرقابل پیش‌بینی در حین اجرای پروژه)

همچنین در هر دو کتاب عاملی به نام «مهندس مشاور» وجود داشت که، کار اصلی آن نظارت بر اجرای پروژه و تأیید پیشرفت کارهای انجام شده توسّط پیمانکار بود. در مواد مختلف قرارداد، برای مهندس مشاور وظایف متعدِّدی در نظر گرفته شده و عنوان شده است که، موارد باید کاملاً با رضایت مهندس مشاور مطابقت داشته باشد.

اساساً دو طرف قرارداد یعنی کارفرما و پیمانکار توافق نموده‌اند که، یک نفر عملیات انجام شده توسّط پیمانکار را، تأیید و گزارش کند و تعادل را، بین دو طرف برقرار سازد.

واضح است که، این فرد باید دارای تجربه کافی بوده و طرفین این اطمینان را، داشته باشند که، او بی‌طرف و حرفه‌ای عمل خواهد کرد. تا آنجا که در کتاب‌های قرمز و زرد منتشر شده در سال ۱۹۸۷ میلادی، تصمیم رسمی مهندس مشاور به‌عنوان رأی اوّلیه در حلّ و فصل اختلافات مدّنظر قرار گرفته است. هر چند درباره مفهوم «بی طرفی مهندس مشاور» بحث و بررسی‌های بسیاری بین خبرگان امر در گرفت و این زمینه ساز تغییراتی در ویرایش‌های بعدی کتاب قرمز شد.⁴⁵ Ibid., P. 82

کتاب نارنجی فیدیک

در پی رشد پروژه‌های طرح و ساخت و کلید در دست، در اوائل دهه ۹۰ میلادی، فیدیک مصمَّم شد تا کتابی را، در مورد قراردادهایی از این دست تهیه نماید. به همین منظور کارگروهی در این باب مشغول به فعالیت شد و نهایتآ در سال ۱۹۹۵ میلادی، کتاب نارنجی⁴⁶FIDIC Orange Book با نام «شرایط عمومی قراردادهای طرح/ساخت و کلید در دست» به وجود آمد.

در این کتاب نوآوری‌های متعدِّدی وجود داشت. مثلاً «مهندس مشاور⁴⁷Engineer» به «نماینده کارفرما⁴⁸Client Representetive» تغییر یافته و در این شرایط الزاماً بی‌طرف نبود. با این وجود اگر لازم بود تا مقادیری را، اندازه‌گیری نموده و یا زمان و بهای افزایش‌یافته پروژه را تعیین نماید، این کار را منصفانه، موجّه و بر اساس قرارداد انجام می‌داد.

در رابطه با حلِّ اختلاف، کتاب نارنجی این امر را، به هیئت حلِّ اختلاف مستقلی واگذار می‌نمود. این هیئت که، مرکّب از یک یا سه نفر بود، در شروع قرارداد، مشترکاً توسّط کارفرما و پیمانکار منصوب می‌شد. هزینه‌های این هیئت حلِّ اختلاف، به طور مشترک، از جانب طرفین پرداخت می‌شد.⁴⁹Haddad, Javad; “Practical Case Studies of FIDIC Contracts from Across the Middle East Region & Beyond”; 4th  FIDIC Middle East Contract Users’ Conference;  Dubai-UAE; February 2013

تقریبا در همان زمان، در حالی‌که بانک جهانی، کتاب قرمز را در لیست اسناد استاندارد مناقصات خود قرار داده بود، چند تغییر عمده در آن ایجاد کرد. از جمله، در کلّیه قراردادهای بزرگ «رأی اوّلیه مهندس مشاور در حلِّ اختلاف⁵⁰Preliminary Decision in Dispute Resolution Board» به «رأی هیئت بازبینی اختلاف⁵¹Dispute Review Board Decision» تبدیل شد.⁵² شایان ذکر است، هیچ‌یک از تصمیمات متَّخذه در آراء موردالاشاره، الزام‌آور نیست. به این علّت و همچنین جهت پاسخ به سوالات فزآینده بین‌المللی به مبحث حلِّ اختلاف، در سال ۱۹۹۶ میلادی، فیدیک متمّمی برای کتاب قرمز منتشر نمود و عبارت «رأی اوّلیه مهندس مشاور در حلِّ اختلاف» نیز، به «رأی هیئت بازبینی اختلاف» تبدیل شد.

قراردادهای جدید فیدیک و نحوه انتخاب آنها به زودی در مقالات بعدی بارگزاری خواهد شد. با مشاوره مدیریت همراه باشید.